1. Mục tiêu, tầm nhìn

1.1. Mục tiêu chung

Bảo vệ và phát triển bền vững các hệ sinh thái (HST) tự nhiên, bảo tồn các nguồn gen tự nhiên nguy cấp quý hiếm, các nguồn gen cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao của tỉnh Cao Bằng, sử dụng bền vững tài nguyên đa dạng sinh học (ĐDSH); duy trì và phát triển dịch vụ hệ sinh thái nhằm thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh, thích ứng với biến đổi khí hậu góp phần bảo đảm quốc phòng - an ninh.

1.2. Mục tiêu cụ thể đến năm 2020

- Tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng trong bảo tồn ĐDSH;

- Thành lập hệ thống khu bảo tồn, bao gồm: 01 vườn quốc gia; mở rộng diện tích 01 khu bảo tồn loài sinh cảnh; thành lập 01 khu bảo vệ cảnh quan;

- Bảo vệ và phát triển bền vững các HST, bao gồm HST rừng kín thường xanh ôn đới trên núi cao; HST rừng kín thường xanh hỗn giao lá rộng - lá kim á nhiệt đới trên núi trung bình, độ cao 600 - 1600m; HST rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, cây lá rộng trên núi thấp ở độ cao dưới 600m; HST rừng tre nứa; HST rừng trên núi đá vôi; HST trảng cỏ cây bụi, với tổng diện tích 444.080,11 ha (chiếm 66,25% DTTN). Đẩy mạnh trồng rừng và cây phân tán trên diện tích hệ sinh thái trảng cỏ, cây bụi để đưa độ che phủ rừng đạt trên 51% vào năm 2015 và 55% vào năm 2020;

- Ưu tiên bảo vệ và phát triển các nguồn gen quý hiếm, các loài cây trồng vật nuôi đặc sản của tỉnh, mở rộng dần tăng quy mô thông qua các dự án, các mô hình xã hội hóa bảo tồn ĐDSH học của cộng đồng;

- Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái đất ngập nước; bảo vệ, phục hồi tái tạo nguồn lợi thủy sản, đặc biệt là các giống loài thủy sản quý hiếm, có giá trị, bảo đảm cân bằng sinh thái, bảo tồn ĐDSH các vùng nước nội địa;

- Xây dựng các vườn thực vật, vườn cây thuốc, trung tâm cứu hộ động vật hoang dã;

- Kiểm soát chặt chẽ, giảm tối đa nạn buôn bán và tiêu thụ các loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ;

- Hoàn thiện hệ thống tổ chức, cơ chế, chính sách bảo tồn ĐDSH phù hợp với kế hoạch hành động bảo tồn ĐDSH và các chiến lược quốc gia.

1.3. Tầm nhìn đến năm 2030

- Đến năm 2030, hạn chế tối đa về suy giảm ĐDSH; bảo vệ và phát triển các HST tự nhiên, quản lý và kiểm soát chặt chẽ các loài sinh vật ngoại lai xâm hại; xây dựng và thực hiện chiến lược phòng ngừa các sự cố do chúng gây ra;

- Thành lập mới 04 khu bảo tồn loài - sinh cảnh; 04 khu bảo tồn cảnh quan; 01 khu bảo tồn vùng đất ngập nước nội địa;

- Thành lập 02 hành lang ĐDSH;

- Giải quyết từng bước sinh kế ổn định cho người dân vùng đệm tại các khu bảo tồn thông qua các mô hình, giải pháp phát triển kinh tế xã hội bền vững, người dân tham gia quản lý, bảo vệ rừng và bảo tồn ĐDSH;

- Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc bảo tồn ĐDSH, đặc biệt là cộng đồng dân cư sống trong và xung quanh các khu bảo tồn;

- Kết hợp giữa bảo tồn với phát triển du lịch sinh thái gắn với sinh kế của người dân vùng đệm, nâng cao đời sống cộng đồng, góp phần phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn ĐDSH;

- Xây dựng chương trình bảo tồn sử dụng và phát triển bền vững các giống cây trồng, vật nuôi bản địa, nhất là các giống loài đặc hữu, quý, hiếm, có giá trị kinh tế cao;

- Tăng cường năng lực quản lý Nhà nước về ĐDSH cho các cấp chính quyền, cơ quan chuyên môn thực hiện tốt chức năng quản lý Nhà nước về ĐDSH.

2. Quy hoạch hệ thống các khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn và các nguồn gen

2.1. Giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020

3. Quy hoạch hành lang Đa dạng sinh học

Thành lập 2 hành lang đa dạng sinh học.

- Hành lang ĐDSH xuyên biên giới kết nối khu bảo tồn loài sinh cảnh vượn cao vít Trùng Khánh, Cao Bằng (Việt Nam) với Quảng Tây (Trung Quốc) nằm sát biên giới. Khu bảo tồn loài sinh cảnh vượn cao vít Trùng Khánh có chiều dài 21,7km. Chức năng: hợp tác quốc tế về bảo tồn và khôi phục hệ sinh thái rừng. Đẩy mạnh công tác bảo vệ môi trường, hợp tác nghiên cứu hữu hiệu mang lại lợi ích kinh tế cho quốc gia và địa phương, bảo đảm việc kiểm soát xuyên biên giới về các mặt: Phòng chống cháy rừng, phòng trừ sâu bệnh, săn bắn trộm và buôn lậu, đồng thời đảm bảo việc giao lưu, di chuyển, mở rộng đàn và loài vượn cao vít;

- Hành lang ĐDSH nội tỉnh kết nối khu bảo tồn loài - sinh cảnh Hạ Lang với khu bảo tồn loài - sinh cảnh Trùng Khánh đi qua xã Kim Loan huyện Hạ Lang và các xã Cao Thắng, Đức Hồng, Thông Huề huyện Trùng Khánh với diện tích khoảng 4.175,00 ha. Chức năng: hỗ trợ việc giao lưu, di chuyển, mở rộng đàn của các loài động vật quý hiếm cần được bảo tồn, đặc biệt là loài vượn cao vít.

4. Quy hoạch hệ sinh thái tự nhiên

4.1. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng kín thường xanh ôn đới trên núi cao (độ cao trên 1600m)

- Diện tích: 146,34ha (chiếm 0,02% DTTN), phân bố ở vùng đỉnh núi Phia Ya thuộc khu vực ranh giới của xã Thái Sơn, huyện Bảo Lâm và xã Sơn Lập, huyện Bảo Lạc;

- Mục đích bảo tồn: bảo vệ và phát triển HST rừng kín thường xanh ôn đới trên núi cao ở độ cao trên 1600m đặc trưng của vùng núi cao Đông Bắc, nơi chịu ảnh hưởng mạnh và sớm của gió mùa Đông Bắc. Bảo vệ và phát triển nguồn gen tự nhiên quý hiếm có nguy cơ bị đe dọa, bao gồm 50 loài động thực vật quý hiếm.

4.2. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái kín thường xanh hỗn giao lá rộng - lá kim á nhiệt đới trên núi trung bình (độ cao 600 - 1.600m)

- Diện tích: 84.511,15ha (chiếm 12,61% DTTN), phân bố chủ yếu tại các huyện Bảo Lâm, Bảo Lạc, Thông Nông, Nguyên Bình, đặc biệt phân bố thành dải phía bắc tỉnh Cao Bằng tập trung ở các huyện: Hà Quảng, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, phía Tây và Bắc huyện Quảng Uyên, và vùng nhỏ tại xã Quang Trung và Trưng Vương huyện Hòa An; một phần diện tích lớn phân bố tại biên giới giữa huyện Trùng Khánh và huyện Hạ Lang;

- Mục đích bảo tồn: bảo vệ và phát triển HST rừng kín thường xanh hỗn giao lá rộng - lá kim á nhiệt đới trên núi trung bình (độ cao 600 - 1600m) đặc trưng của vùng núi trung bình Đông Bắc. Bảo vệ và phát triển nguồn gen tự nhiên quý hiếm có nguy cơ bị đe dọa.

4.3. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, cây lá rộng trên núi thấp, ở độ cao dưới 600m

- Diện tích: 114.089,31ha (chiếm 17,02% DTTN), phân bố rải rác toàn bộ huyện Bảo Lâm, phía tây huyện Bảo Lạc, một diện tích nhỏ tại xã Sơn Lập và xã Sơn Lộ huyện Bảo Lạc; dải từ phía đông huyện Thông Nông sang phía Tây huyện Hà Quảng, kéo dài xuống huyện Hòa An, phía đông và nam huyện Nguyên Bình, nằm ở hầu hết các xã của huyện Thạch An, Quảng Uyên, Hạ Lang và nằm rải rác ở huyện Trùng Khánh với diện tích nhỏ;

- Mục đích bảo tồn: bảo vệ và phát triển HST rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới cây lá rộng trên núi thấp (độ cao dưới 600m) đặc trưng của vùng núi thấp Đông Bắc. Bảo vệ và phát triển nguồn gen tự nhiên quý hiếm có nguy cơ bị đe dọa bị tuyệt chủng.

4.4. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi

- Diện tích: 125.838,19ha (chiếm 18,77% DTTN), phân bố diện tích nhỏ tại các xã Đức Hạnh, Lý Bôn, Thạch Lâm, Quảng Lâm, Tân Việt, Nam Quang, thị trấn Pác Miầu, huyện Bảo Lâm; phía Bắc, Đông huyện Bảo Lạc; phía Bắc và Tây huyện Nguyên Bình; nằm rải rác hầu hết các xã huyện Thông Nông; và phân bố thành dải tập trung ở huyện Hà Quảng, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, Hạ Lang, Quảng Uyên, Phục Hòa;

- Mục đích bảo tồn: bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi; bảo vệ các nguồn gen quý hiếm, có nguy cơ bị đe dọa.

4.5. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái rừng tre nứa

- Diện tích: 3.526,74ha (chiếm 0,53% DTTN), phân bố nhỏ lẻ tại các xã Kim Cúc, Hưng Thịnh, Sơn Lộ, Huy Giáp, huyện Bảo Lạc; xã Dân chủ, Đức Long, Trương Lương, Bạch Đằng, Lê Chung, huyện Hòa An và xã Thịnh Vượng, huyện Nguyên Bình;

- Mục đích bảo tồn: trồng và phát triển, duy trì và nâng cao tỉ lệ che phủ rừng cho tỉnh Cao Bằng, có chức năng quan trọng về bảo vệ đất, dần thiết lập các vành đai xanh, xóa thế cô lập cho các khu bảo tồn.

4.6. Phát triển hệ sinh thái trảng cỏ cây bụi

Bảo vệ một phần diện tích của hệ sinh thái trảng cỏ, cây bụi 115.968,38ha (chiếm 17,30% DTTN) phân bố rải rác ở tất cả các huyện của tỉnh để phục hồi tăng độ che phủ rừng.

4.7. Bảo vệ và phát triển hệ sinh thái tự nhiên trên vùng đất ngập nước

Bảo vệ diện tích hệ sinh thái đất ngập nước 3.597,73ha (chiếm 0,54% DTTN) phân bố rải rác trong toàn tỉnh với các hệ thống sông suối lớn như: sông Bằng, sông Gâm, sông Bắc Vọng, sông Quây Sơn... nhằm giữ gìn nguồn nước trong sạch phục vụ đời sống dân sinh, phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường, góp phần bảo tồn ĐDSH; bảo vệ và phát triển các giống loài thủy sản quý hiếm, có giá trị kinh tế và khoa học cao, bảo đảm cân bằng sinh thái.

5. Chương trình, dự án ưu tiên

Tổ chức triển khai theo phân kỳ đầu tư 08 nhóm chương trình, dự án ưu tiên thực hiện quy hoạch đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 (chi tiết tại phụ lục kèm theo Nghị quyết này).

6. Nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu

6.1. Giải pháp tuyên truyền: tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền về lợi ích và trách nhiệm của các cấp, các ngành và cộng đồng dân cư trong việc bảo tồn ĐDSH đặc biệt là cộng đồng dân cư sống trong và xung quanh các khu bảo tồn. Phát huy vai trò của cộng đồng trong việc tổ chức quản lý, bảo vệ các khu bảo tồn, cơ sở bảo tồn ĐDSH trên địa bàn.

6.2. Giải pháp về vốn: huy động các nguồn lực tài chính để triển khai các chương trình dự án bảo tồn ĐDSH tỉnh Cao Bằng, bao gồm ngân sách Nhà nước, nguồn tài trợ từ các tổ chức quốc tế, nguồn xã hội hóa từ các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân. Kinh phí ngân sách để thực hiện các dự án ưu tiên đến năm 2020 là 20,5 tỷ đồng, định hướng thực hiện quy hoạch giai đoạn 2021 - 2030 khoảng 52 tỷ VNĐ.

6.3. Giải pháp về đào tạo nguồn nhân lực: xây dựng kế hoạch đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực quản lý của đội ngũ làm công tác bảo tồn ĐDSH từ các cấp, các ngành của địa phương.

6.4. Giải pháp về khoa học công nghệ: tăng cường công tác nghiên cứu; đẩy mạnh việc đưa khoa học công nghệ vào quản lý, bảo tồn ĐDSH trong các khu bảo tồn.

6.5. Giải pháp về cơ chế chính sách: nghiên cứu, điều chỉnh, hoàn thiện cơ chế chính sách quản lý bảo tồn ĐDSH. Xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là cộng đồng địa phương tham gia thực hiện quy hoạch bảo tồn ĐDSH. Xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư cho cộng đồng dân cư ở khu vực vùng đệm khu bảo tồn. Hoàn thiện, củng cố tổ chức, cơ chế quản lý đối với Ban quản lý các khu bảo tồn.

6.6. Giải pháp về hợp tác bảo tồn: tăng cường hợp tác với các tỉnh, thành phố trong cả nước, hợp tác quốc tế nhằm thu hút các nguồn tài trợ về tài chính và kỹ thuật để điều tra, nghiên cứu khoa học, đào tạo cán bộ; mở rộng việc trao đổi, hợp tác khoa học với các nước. Tăng cường hợp tác với Trung Quốc trong công tác bảo tồn nguồn gen, xây dựng hành lang ĐDSH xuyên biên giới...

6.7. Giải pháp sinh kế bền vững cho người dân sinh sống trong các khu bảo tồn:

- Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về bảo tồn ĐDSH đối với cán bộ quản lý và người dân trong các khu bảo tồn;

- Xây dựng, lưu giữ và phổ biến một số tập quán có tác dụng giảm quá trình tàn phá rừng, tài nguyên thiên nhiên và ĐDSH như: rừng thiêng, rừng ma, lùm cây thiêng, rừng bảo vệ nguồn nước của thôn bản, rừng của dòng họ...;

- Hỗ trợ vốn cho dân cư sống trong vùng đệm phát triển kinh tế, đảm bảo cuộc sống, bao gồm huy động các nguồn vốn, đề xuất các nguồn vốn sinh kế (vốn con người, tài chính, xã hội, tự nhiên và vật chất) ưu tiên để cải thiện;

- Triển khai thực hiện tốt chi trả dịch vụ môi trường rừng là một trong những giải pháp quan trọng để người dân tích cực tham gia bảo vệ rừng, bảo vệ ĐDSH;

- Triển khai thí điểm các mô hình hỗ trợ người dân: như mô hình quản lý rừng cộng đồng, mô hình du lịch cộng đồng, mô hình nuôi ong, nuôi dê, trồng cây thuốc, bếp đun tiết kiệm củi, mô hình trồng cây Trám đen…; tổ chức tham quan, học tập các mô hình áp dụng thành công đặc biệt là các mô hình cộng đồng tham gia quản lý rừng nghiến ở Hạ Lang hoặc cộng đồng tham gia phục hồi và phát triển rừng nghiến ở xã Phúc Sen...